Adda Laufey

2008-07-02

Einar Benediktsson er dýpsta og dularfyllsta skáld Íslands.

Einar Benediktsson stendur einn eins og tindur upp úr fjallasal íslenskra skálda. Ekki er öllum fært að klífa þann tind.

Einar var og verður aldrei alþýðuskáld, eins og t.d. Davíð Stefánsson. Til þess eru ljóð hans ekki vel fallin. Þau eru sum langtfrá auðskilin, auk þess verður lesandinn að vera meiri alvörumaður en algengt er til að njóta þeirra. Til að kunna að meta Einar að verðleikum verða menn að vera svolitlir heimspekingar - og líka víðsýnir. Eru Íslendingar aðallega þekktir fyrir þetta tvennt? Ekki skal ég dæma um það.

Ýmsir hafa orðið til að skrifa ævisögu Einars. Staðreyndir um ævintýralegt líf skáldsins eru margar og vel þekktar, úr óteljandi heimildum er að moða fyrir fræðimenn. Misskilnings gætir þó hjá ýmsum varðandi þetta efni. Það er nefnilega alls ekki nauðsynlegt að vita mikið um persónu Einars til að njóta ljóða hans og kvæða.

Ég las einhvers staðar að fólk sem langaði til að hitta uppáhalds skáld sín í eigin persónu yrði ófrávíkjanlega fyrir vonbrigðum. Hvers vegna? Jú, það að vilja hitta rithöfund er svipað og að vilja hitta gæs vegna þess að manni þykir gæsalifur góð. Þá er betra að halda sig við verk höfundarins eins og þau koma fyrir, en vera ekki að velta mikið fyrir sér atvikum úr ævi skáldsins. Hvað hafði áhrif á skáldskapinn, hvaðan má hugsanlega rekja hitt og annað? Slíkt verður sjaldnast meira en getgátur, og tilgáta mín er sú að umfjöllun um persónusögu geti jafnvel skemmt fyrir. Skáldskapurinn er nægilega sterkur til að geta staðið einn.

Á síðari hluta ævinnar orti Einar af meiri alvöru en áður, og var hann þó alvarlegur fyrir. Þetta tímabil finnst mér áhugaverðast í skáldskap hans.

Það er ljóst að Einar bjó yfir meiri lífsreynslu en algengt var - og er. Skilningur hans á mannssálinni og samspili manns og náttúru var einstakur. Enginn hefur t.d. þættað saman þjóðsögu og náttúrulýsingu af meiri snilld. Þessu til staðfestingar vil ég minna á kvæðið Hvarf séra Odds frá Miklabæ.

Íslensk menning verður ekki aðskilin frá fólkinu í landinu. Þetta er svo auðskilið að óþarft ætti að vera að taka það fram. Þó fer það svo hjá sumum fræðimönnum að menningin verður einhvern veginn að sjálfstæðu fyrirbæri sem lifir eigin lífi. Framlög til menningarinnar eru þá gjarnan talin stafa mest frá þessu eða hinu, og þetta svo tengt við stefnur og strauma sem áttu sér stað erlendis. Ekki skortir fræðimenn á þessu sviði fremur en öðrum. Eru þar þó fleiri kallaðir en útvaldir.

Til að skilja íslenska menningu þarf fyrst og fremst að hafa eitt í huga. Þjóðin er upprunnin úr bændasamfélagi. Í því samfélagi var náttúran og landið númer eitt, tvö og þrjú. Hörð lífsbarátta einkenndi allt og alla. Þetta hafði auðvitað sín áhrif á skáldin.

Skáldskapur Einars Benediktssonar verður, að mínum dómi, aldrei felldur inn í neinn "-isma". Ekki verða ljóð hans heldur betur skilin með því að bera þau saman við verk annarra skálda. Einar var nefnilega nógu sterkur til að standa einn.

Flokkur: Ljóð | Facebook